Fransa, 1524'te başlattığı sömürgecilik faaliyetiyle Afrika'nın 20 ülkesinde hâkimiyet kurdu. Birçok ülke Fransa'nın hem sömürgesi hem de köle ticareti merkeziydi. Bu ülkelerde tarifi imkânsız acılar, yoksulluklar ve katliamlar yaşandı. Afrika'daki birçok darbenin arkasında hep Fransa vardı. Şimdi durum farklı. Batı Afrika'daki darbe serisini yapan ülke artık Fransa değil. Aksine bu darbeler doğrudan Fransa'nın Afrika'daki varlığını hedef alıyor.
Peki Batı'yı şaşırtan bu gelişmelerin perde arkasında neler var?
HEDEFTE SÖMÜRGECİ FRANSA VAR
1- Batı Afrika'da neler oluyor?
Afrika ülkeleri ekonomik ve siyasal yapıları nedeniyle hep darbelere açık olmuştur. Geçmiş yıllarda Batı'ya ve özellikle Fransa'ya başkaldırmaya çalışan devlet başkanları darbeyle devrilirdi. Bu darbelerin arkasında kim olduğunu bütün dünya bilirdi. Ancak bu kez durum farklı. Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Mali ve Burkina Faso'nun ardından 26 Temmuz'da Nijer'de askeri darbe meydana geldi. Cumhurbaşkanı Bazoum, başkent Niamey'de Muhafız Alayı askerleri tarafından alıkonuldu. Alışılmışın dışında bu darbelerin hiçbirinde Fransa'nın etkisi bulunmuyor. Aksine darbeyi gerçekleştirenler doğrudan Fransa'yı hedef alıyor.
500 YILDIR AFRİKA'YI SÖMÜRÜYOR
2- Fransa'nın sömürge tarihinin olaylarda etkisi var mı?
Birçok Afrika ülkesi liderinin son dönemde uluslararası toplantılarda Fransa Cumhurbaşkanı Macron'a tepki gösterdiğine şahit olduk. Bu tepkinin aslında tarihsel bir arka planı var. Fransa'nın tam 500 sene önce başlattığı sömürgecilik faaliyeti, Afrika'da birçok acının yaşanmasına neden oldu. Fransa, 20 ülkeyi hem ekonomik olarak sömürüyor hem de yerli halkı köleleştiriyordu. Senegal'den Ruanda'ya kadar Afrika ülkesindeki katliamlarda Fransa'nın izlerini görebilirsiniz. Fransa halen 14 Afrika ülkesinin ulusal rezervlerini elinde tutuyor ve madenlerini işletiyor. Fransa hazinesi her yıl Afrika'dan 500 milyar dolar gelir elde ediyor.
NİJER BATI'NIN URANYUM KAYNAĞI
3- Nijer, Fransa için neden önemli?
Nijer'deki uranyum kaynakları Fransa'nın elektrik enerjisi ihtiyacının yüzde 50'sini, AB'nin ise yüzde 25'ini karşılıyor. Sadece uranyum değil. Dünyadaki büyük dijital dönüşüm, Afrika'nın doğal kaynaklarının değerini her geçen gün daha da artırıyor. Yani Nijer'de yeraltı kaynaklarının paylaşımı konusunda bir savaş yaşanıyor. Çin'in de Afrika'da yerini almasıyla bu savaş daha da kızıştı. Çin ve Rusya, Nijer üzerinden AB ve ABD'nin tepkisini ölçüyor. Sert bir tepki gelmedikçe Afrika'da her gün yeni bir gelişme bekleyebiliriz.
GENÇLER BATI'YA TEPKİLİ
4- Afrikalı gençler Fransa'ya karşı neden öfkeli?
Bunun 3 sebebi var. Birincisi acımasız sömürge tarihi. İkincisi, yeni dünya düzeninde hiçbir şey kazanamamaları. Üçüncüsü ise Türkiye faktörü. Türkiye'nin sömürge sicili olmaması, gittiği ülkeleri ayrım gözetmeksizin insani yardım elini uzatması ve Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın her uluslararası platformda mazlumların sesi olması gençler üzerinde çok etkili. Bir de Türkiye'de eğitim gören Afrikalı gençlerin ülkelerine döndükten sonra Fransa'nın bıraktığı sömürge sisteminin devam ettiğini görmeleri ve bunu değiştirme isteği.
BATI AFRİKA'DA MÜTTEFİKİNİ KAYBETTİ
5- Nijer'de şimdi neler olacak?
Eğer Fransa merkezli Batı, Nijer'de durumu lehine döndüremezse Batı Afrika'da görülen eski düzen karşıtlığı Kara Kıta'nın geneline hızla yayılacaktır. Siyasi analistler bu yüzyılın Asya ve Afrika merkezli güç savaşlarına sahne olacağını söylüyor. Bu sömürgeci Batı'nın isteyeceği bir durum değil. Demokrasi bahanesiyle girdikleri birçok ülkeden sonuçları çok ağır dersler alan Batı, Nijer'e müdahalenin risklerini göze alamıyor. Sonuç olarak Batı, Afrika'da bir müttefikini daha kaybetmiş görünüyor.
NİJER'E MÜDAHALE ZOR GÖRÜNÜYOR
6- Nijer'e müdahale edilebilir mi?
Batı Afrika Devletleri Ekonomi Topluluğu (ECOWAS) Nijer'de cuntaya bir hafta süre tanımıştı. 15 üyeli ECOWAS'ın yaptırım yetkisi var ama askeri müdahale yetkisi konusu tartışmalı. Bunun yanında Nijer'e komşu ülkeler büyük bir göç dalgasından endişe ediyor. Uzmanlar ne Fransa'dan ne de ECOWAS'tan ekonomik yaptırımlar dışında şimdilik bir askeri müdahale beklemiyor. Ayrıca bir müdahale düşüncesi olsa bile Nijerya dışında bir ülkenin Nijer'le sınırı yok. Nijerya ise çok istekli görünmüyor. ECOWAS'ın yarın gerçekleştireceği toplantıda Nijer'e müdahale konusunun netleşmesi bekleniyor.
ABD PUSUDA BEKLİYOR
7- ABD, Afrika'da kimi destekliyor?
Nijer'deki gelişmelerin ABD'yi rahatsız ettiği kesin. Nijer'de yaklaşık 1100 ABD askeri ve 2 Amerikan üssü bulunuyor. ABD yönetimi, bu kaos sonunda kendisine ihtiyaç duyulacağını biliyor ve şu an için gelişmelere seyirci kalıyor. Wagner lideri Prigojin'in darbeyi desteklemesi, ABD için önemli bir ortağını kaybetmesi anlamına gelebilir. Martta Nijer'i ziyaret eden ABD Dışişleri Bakanı Blinken bir destek paketi açıklamıştı. Nijer'deki son gelişmeler, ABD yardımlarını zora sokabilir.
FRANSA'NIN BOŞLUĞUNU ÇİN DOLDURUYOR
8- Afrika'daki gelişmelerde Çin ve Rusya'nın etkisi var mı?
Fransa'nın Afrika'daki ticareti hızla gerilerken Çin'in Nijer'deki doğrudan yatırımları ise artıyor. Çin'in enerji devi Sinopec, Nijer'deki petrol ve doğalgaz alanında işbirliği anlaşması yaptı. Çin ulusal nükleer şirketi de uranyum madeni için Nijer'le el sıkıştı. Diğer taraftan Putin yönetimi de St. Petersburg'da düzenlenen Rusya-Afrika zirvesi ile kıtadaki hedeflerini güçlendirdi. Sömürgeci güçlerin giderek güç kaybettiği yükselen kıta Afrika'da Çin ve Rusya giderek etkisini artırıyor. Afrika'daki sömürge karşıtı yönetimler, Çin'in bu gücünü arkasına almış görünüyor.
FRANSA ESKİ SÖMÜRGELERİNİ KAYBEDİYOR
9- Fransa, Batı Afrika'da eski gücüne dönebilir mi?
Mali ve Burkina Faso'daki çekilmenin ardından Fransa'nın gözü Nijer'e çevrilmişti. Başkent Niamey'deki hava üslerine ABD ve Fransız askerleri yerleşmişti. Son gelişmelerle birlikte Fransa, Afrika'daki en önemli kalesini kaybetti. Afrika'da giderek gerileyen Fransa, eski sömürgelerini tamamen kaybetmeye doğru gidiyor. Fransa basınına göre "Afrika Bunalımı" büyüyor ve Cumhurbaşkanı Macron için Afrika'da işler hiç iyi gitmiyor. Fransa'nın Afrika'da eski günlerine dönmesi zor görünüyor.
TÜRKİYE AFRİKA'DA ÖRNEK ÜLKE
10- Afrika'nın uyanışında Türkiye'nin etkisi var mı?
Geçen mart ayında Mali Silahlı Kuvvetleri'ne Bayraktar TB2 SİHA'ları teslim edilmişti. Afrika'nın bu mütevazı ülkesi Mali'de özgürlük bildirisini imzalayan Albay Goita'nın masasında Bayraktar TB2'nin maketi vardı. Sadece bu örnekte bile sömürgecilere karşı Afrika'daki uyanışta Türkiye'nin ne kadar etkili olduğunu görebiliriz. Türkiye'nin Afrika ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmek için son 20 yılda gösterdiği çaba, kıtada dikkat çekici bir varlığa dönüştü. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Afrika ülkeleri liderleriyle kurduğu sıcak diplomatik ilişkilerin yanı sıra TİKA, THY, Yunus Emre Enstitüsü ve Türkiye Maarif Vakfı gibi kurumlarla bu ilişkiler güçlendirildi. Ülkemizde 6 binden fazla Afrikalı öğrenci eğitim alırken Türkçe'nin yaygın şekilde kullanılması için çalışmalar yürütülüyor.
İsa Tatlıcan, Sabah
