“Mezarlıkta yer kalmazsa, beni evin arka köşesine gömün” Bu, dedem Atiyah'ın geçen yıl Ekim ayında Gazze'deki savaş başlamadan on yıllar önce dile getirdiği bir istekti. O zaman bile, ölümünden sonra onu defnetmenin zor olacağını biliyordu.
7 Ekim 2023'te İsrail'in Gazze Şeridi'ne başlattığı yoğun bombardımandan bu yana, dedemin sağlığı kötüleşmeye başlamıştı. Evimiz olan kuzey Gazze'deki Cibaliye'ye her İsrail kara saldırısı yapıldığında durumu belirgin şekilde daha da kötüleşti.
Savaşın başlangıcından bu yana kuzeyi güneyden ayıran kuşatma nedeniyle, dedemin bu zorlu anlar arasında iyileşme şansı kalmamıştı. İçme suyu tükendi ve sunduğumuz yiyecekler yalnızca birkaç lokmaydı. Hareket edemeyecek kadar güçsüz olduğundan, 10 gün boyunca tuvaleti kullanamadı, bu da sindirim sistemini yavaş yavaş mahvetti.
İştahı geri dönüp güç kazanmak için bir şeyler yese bile, elimizde yalnızca birkaç konserve yiyecek vardı ve bu asla yeterli olmuyordu. Hava saldırılarına ek olarak, İsrail ordusu katliamın başlangıcından bu yana Cibaliye'ye üç büyük kara harekâtı başlattı. Üçüncü harekat hâlâ devam ederken yüzlerce, belki de binlerce ceset Cibaliye sokaklarında ve evlerin enkazında gömülü durumda.
Şimdiye kadar Gazze'ye yönelik savaşta 43.000’den fazla kişi şehit oldu ve şehitlerimizi gömmek için gereken toprak neredeyse tükendi. Üçüncü kara harekatının başladığı, savaşın birinci yıldönümü olan 7 Ekim 2024 akşamında dedem son nefesini verdi. Onu gömecek yer kalsa bile bu imkânsız olurdu; işgalci Yahudilerin makineleri hareket eden her şeyi hedef alıyordu. Bu yüzden dedemi, yıllar önce öngördüğü gibi, evimizin arazisine gömmek zorunda kaldık.
Felaket vuruyor
Dedem, 1948’deki Nakba’ya tanık olmuştu – 750.000 kişinin Siyonist milisler tarafından evlerinden çıkarılması veya savaştan kaçmak için geçici olarak ayrılmak zorunda kaldığı bu "felaket" sırasında. Gazze Şehri'nin kuzeydoğusundaki Barbara köyünden, anne babası, iki kız kardeşi ve erkek kardeşiyle birlikte Cebaliye'deki mülteci kampına kaçtı. O sırada 10 veya 12 yaşında olduğunu düşünüyordu, doğum tarihini hiç bilmiyordu.
Dedem, keşke eğitimli olsaydı; ancak kendi çocuklarının ve torunlarının eğitimli olmalarını sağladı. Akademik bir öğrenimi yoktu, ancak kafası bizlerle paylaştığı hikâyeler ve atasözleriyle doluydu.
Nakba'dan sonraki hayatının geri kalanında, Atiyah derin bir özlemle evini hatırladı. Özellikle ailesinin topraklarındaki üzüm bağlarını, Barbara'daki evlerinden annesi ve babasının taşıdığı değirmen taşını ve gelin sandığını özlediğini söyledi. Bu sandık, yıllar sonra biz torunları için merak ve hikâye kaynağı oldu. İçinde, küçük bir çocukken ailesi Aysha ve Mahmoud ile birlikte çekilmiş birkaç kupa ve fotoğraf ile kurtarabildikleri birkaç eşya vardı.
Dedem, büyük büyükbabamın sandığı büyük büyükanneme düğün hediyesi olarak verdiğini anlatırdı. "Korkunç savaşa rağmen," dedi dedem, "annem sandığı yanında getirmekte ısrar etti. Mutlu anılarının sonsuza dek yaşamasını istiyordu." Ayrıca, Barbara’daki 75 dönümlük (18,5 dönüm veya 7,5 hektar) araziye ait mülkiyetini kanıtlayan tapuları da saklamıştı.
Dedem, Filistinli bir mülteci olarak hayatını çiftçilik, meyve bahçelerini koruma ve toprak işleriyle uğraşarak kazandı. Güçlü bir adamdı, güçlü adamlardan oluşan bir soydan geliyordu. Büyük büyükbabam, Osmanlı İmparatorluğu’nda Irak’ta savaşmış ve sol eli ağır yaralanmıştı; buna rağmen dedemin anlattığına göre, ağır yükler taşımaya devam ediyordu. Eski arkadaşlarından bazıları, adımlarının iki metre olduğunu söylerdi ve bizler onun hakkında korkutucu bir imajla büyüdük.
Ancak tüm fiziksel gücüne rağmen, dedem mütevazı bir adamdı. En mutlu anları, ay sonunda Birleşmiş Milletler yardımını aldığı zamanlardı – son dönemde ise İsrail bombardımanının yol açtığı kesintiler nedeniyle bu yardımı yalnızca üç ayda bir alabiliyordu.
Yazarın büyükannesine ait olan değerli evlilik sandığı
Nakba’dan 76 yıl sonra, dedem, babam, ben ve hatta babamın torunları hâlâ BM yardımlarıyla geçiniyoruz, bu beni çileden çıkarıyor. Sanki dünya, Filistinlilerin bu felaketin ardından hayatlarını böyle yaşamaya devam etmelerini kabul etmiş gibi.
'Hayatım boyunca iki Nakba mı yaşayacağım?'
Ailemin bir kısmı, savaşın başlarında güneye kaçtı - beş teyzem, tek amcam, dedemin en küçük çocuğu ve çocuklarıyla birlikte. Dedem, özellikle amcam gittikten sonra, onları özlemle andı.
Ben, babam, kardeşlerim ve diğer aile üyelerimizle birlikte kaldık; toplamda yaklaşık 40 kişi, aynı evde yaşıyorduk.
5 Aralık 2023'te - savaşın başlamasının üzerinden neredeyse iki ay geçmişken - mahallemize yağan mermi ve top mermileri, bölgemize ilk kara istilasının sinyalini veriyordu. Top mermileri evimizin üst katlarına sertçe çarptı, bu yüzden Atiyah, kapının yanındaki zemin kattaki yatağına taşınmak istedi.
Ordu, komşu evlerin kapılarını havaya uçuruyordu; eğer bizim kapımızı da havaya uçursaydı, dedemi hemen öldüreceklerdi. Ancak Allah’ın lütfuyla bu durumdan kurtulduk.
Tank sütunları ilerleyerek yollarına çıkan her şeyi yok etti. Askerler komşularımızın evlerine baskın düzenledi ve insanları bilinmeyen yerlere götürdü, bu da 11 günlük bir kuşatmanın başlangıcını işaret ediyordu. Bu korkunç olaylar, dedemin Nakba kabuslarını geri getirdi ve bize sordu: "Hayatım boyunca iki Nakba mı yaşayacağım?"
İlk kara saldırısı sırasında ev kısmen yıkıldı; bazı duvarlar yakındaki hava saldırılarının gücüyle çöktü. Dedemin uyku alanı, aralık ayının ısırıcı soğuğuna maruz kalmıştı. Sol elini hareket ettirmeye çabalıyordu; sağ eli ise yıllardır hareket etmemişti.
10 Mayıs 2024’te ordu, Cibaliye’ye yönelik ikinci büyük kara harekâtını başlattı ve mahallemiz, İsrail’in tahliye emri verdiği bölgeler arasındaydı.
Ordu bölgemize doğru ilerlerken, çoğumuz - ben, altı kardeşim, eşleri ve çocukları - Gazze Şehri’ne kaçtık. Ancak dedem bizimle gelemedi; yaklaşık 130 kilogram ağırlığındaydı, onu taşımak çok zordu. Ayrıca tuvaleti kullanırken özel bakıma ihtiyacı vardı ve bu büyük zorluk yaratıyordu; kendini rahatlatması genellikle saatler sürüyordu, bu yüzden kaçabileceğimiz herhangi bir yere uyum sağlaması zor olurdu.
66 yaşındaki babam, dedemi geride bırakmayı reddetti ve canına mal olsa bile onunla kalmakta ısrar etti. Bize şöyle dedi: “Ölürsem, bir şehit olarak öleceğim, ama aynı zamanda babama sadık bir şehit olarak.”
Babamın anlattıklarına göre, bombardıman yoğunlaştığında dedem, her zamanki gibi, mermilerden kaçmak için onu zemin kata taşımasını istemiş. Babam, tek başına, dedemi tekerlekli sandalyesiyle üç kat merdivenden aşağı indirmeyi başarmış ve bu, sırtında ve karnında şiddetli ağrılara neden olmuş. Uzun süren kuşatma, yiyecek ve su eksikliği ve yoğun korku, dedemin zaman zaman dengesini kaybetmesine yol açmış.
Acı Verici Bir Düşüş
Kuşatma kaldırıldıktan ve Cibaliye’ye döndükten kısa bir süre sonra, bir gece geç saatlerde zemin kattan inleme sesleri duyduk. Aşağı indiğimizde, dedemin yatağından düşüp yerde karnının üstünde yattığını, kanlar içinde olduğunu ve zar zor konuşabildiğini gördük.
Kardeşlerim ve ben onu tekrar yatağa kaldırdık ve sol kaşının üstünde, alnında, çok kanayan derin bir yara olduğunu fark ettik. Çok kan kaybetmişti ve o saatte hastaneye gitmek imkansızdı.
Babam, gecenin geri kalanını dedemin yanında geçirdi ve üniversite yıllarında öğrendiği "sihirli dikiş" adı verilen bir teknikle kanamayı durdurmaya çalıştı; yaranın kenarlarını yapışkan bantlarla bağladı. Ayrıca yaraya biraz kahve sürdük ama kanamayı tamamen durduramadık.
Ertesi sabah, kardeşlerim ve ben onu tekerlekli sandalyesiyle götürerek 2 km yürüyüp Kemal Advan Hastanesi'ne ulaştık. Doktorlar, dedemin kafasına anestezi olmadan altı dikiş attı. Bir süre sonra alnındaki şişlik inmeye başladı. Ordu bir zamanlar düzgün olan yolu engebeli bir hale getirmiş, altyapıyı tahrip etmiş ve sokakları kanalizasyonla doldurmuştu. Gidiş dönüş yolculuğumuz neredeyse iki saat sürdü ve bu, dedemin daha fazla kan kaybetmesine yol açtı.
Bu çileden sağ kurtulmuş olsa da, bu olay onu ciddi şekilde zayıflattı ve sağlığı hızla kötüleşti. Yavaş yavaş hareket etme yetisini kaybetti, konuşması peltekleşti ve vücudu gitgide zayıfladı. Yiyeceğe, ilaca veya güvenliğe erişimi yoktu.
Ölümünden iki ay önce, yatak yaralarına karşı onu belirli aralıklarla döndürmek için bir gece nöbeti programı hazırladık; bir zamanlar iri olan vücudu iskelete dönmüştü. Nöbet sırası bana geldiğinde, her defasında beni döndürmem için bağırdığında, gençliğinde cüssesi ve gücüyle tanınan Atiyah’ın nasıl bu kadar güçsüzleştiğini, göz kapakları dışında hiçbir şeyini hareket ettiremediğini ve derisinin altından kafatası kemiklerinin açıkça göründüğünü düşünürdüm.
Kuşatma Altında Ölüm
Savaşın başlamasının birinci yıldönümünde, daha önceki iki işgalin yaraları henüz sarılmamışken, İsrail ordusu Cibaliye’ye üçüncü, çok daha şiddetli bir saldırı başlattı.
Bu kez dedem hayatında hiç olmadığı kadar korkudan titriyordu. Her hava saldırısı ve top atışında, babamın güçlükle anladığı yüksek sesle, kekeleyerek, “Bu insanlar bizden ne istiyor? Onları bize kim gönderdi?” diye haykırıyordu. Torunlarının ve çocuklarının isimlerini sayarak yoğun korku içinde yardım istiyor, bir yandan da güneye kaçan ve kuzeyin İsrail güçleri tarafından kapatılması nedeniyle geri dönemeyen çocuklarını özlüyordu.
Son gününü nefes almakta zorlanarak, dudakları sürekli titreyerek geçirdi. 7 Ekim akşamı, çok yakın bir hava saldırısının ardından son nefesini verdi.
Dedem, bombalamalardan dehşete kapılmış, iki Nakba’nın etkisiyle ezilerek, aç ve çocuklarını, torunlarını özleyerek hayata veda etti. Öldüğü sırada ordunun araçları evimize sadece birkaç metre uzaklıktaydı; mezarlığı çevrelemişlerdi, bu yüzden onu orada gömmek imkansız hale gelmişti. Sabah hastane ve ambulansla iletişime geçtik, ancak ulaşamayacaklarını söylediler. Onu yakındaki bir tarlaya gömmeyi önerdim, ancak babam bu durumu çok riskli buldu ve dedemin vasiyetini yerine getirmeye karar verdi.
Kardeşlerim ve ben, evimize bitişik depo binalarından birinin zemin katındaki merdivenlerin altındaki mezarı kazmaya başladık; 7 cm kalınlığındaki beton tabakayı deldik, ardından 60 cm derinliğinde ve 170 cm uzunluğunda bir çukur kazdık. Her saldırı ve silah sesinde korkuyla titriyorduk.
Terzi olan komşumuzdan kefen olarak kullanmak için büyük bir kumaş parçası istedik; komşumuzun zarar görmeden evimize ulaşabilmesi bir mucizeydi.
Dedemi yıkadık, dua ettik, vedalaştık ve sonunda onu gömdük. Mezarını kazdığımız alanı asbest levhalarla kapatıp naylonla örttük ve üzerini kumla doldurduk.
İsrail ordusu, dedemi sadece yiyecek, su, tedavi ve güvenlikten mahrum bırakmakla kalmadı; aynı zamanda ona onurlu bir cenaze ve defin hakkını da reddetti. Yine de onu gömecek birilerinin olduğu için şanslıyım.
Biz geri kalanlar, o zamandan beri Gazze şehrine kaçtık ve ne zaman geri dönebileceğimizi bilmiyoruz. Eğer dönebilirsek, dedemin bedenini daha onurlu bir dinlenme yerine taşımayı ümit ediyoruz. Son saldırıda Cibaliye’yi işgal eden askerler herkese gitmelerini ve asla geri dönmemelerini söyledi. Gazze'ye zorla çıkarılmayı bekliyoruz.
Ben de ölebilirim ve beni gömecek kimsem olmayabilir; tıpkı benden önce binlerce Gazzeli Filistinlinin başına geldiği gibi.
Hamza M Salha, Al Jazeera
