Gelişen çok kutuplu dünyada orta güçlerin genişleyen rolü, küresel oyuncular için hem zorluklar hem de fırsatlar sunuyor.
Yeni yılın şafağında, BRICS'in İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır ve Etiyopya'yı kapsayacak şekilde genişlemesiyle jeopolitik manzara dönüştürücü bir değişime uğradı. Bu gelişme, küresel düzenin yeniden yapılandırılmasına, çok kutupluluğun yükselişine ve orta güçlerin giderek daha etkili hale gelen rolüne yeni bir dikkat çekti. Büyük güçlerle karşılaştırıldığında sınırlı yeteneklerine rağmen orta güçler, kendileri için fırsatları güvence altına almak amacıyla gelişen küresel güç dağılımından stratejik olarak yararlanmaktadır.
Büyük güçlerin küresel nüfuz için kendilerine güvendiğini kabul eden orta güçler güç oyunlarına girişiyor, kendi çıkarlarını ilerletmek için işbirliği ve muhalefet arasında gidip geliyor. Genel olarak, büyük güçler arasındaki yoğun, yüksek riskli rekabet ve ara sıra işbirlikleri, orta güçlerin nüfuzlarını ortaya koymaları için verimli zeminler sunuyor. Bu durum, uluslararası ilişkilerde gelişen dinamiklerin eleştirel bir incelemesine ve giderek çok kutuplu hale gelen dünya karşısında incelikli bir yaklaşımın gerekliliğine yol açmaktadır.
İkinci Dünya Savaşı'nın ardından dünya iki güç kutbuna bölündü ve orta güçleri ABD ya da Sovyetler Birliği'ne katılmaya zorladı. Orta güçlere yönelik gerçek bağımsız dış politika neredeyse yok denecek kadar azdı. Sovyetler Birliği'nin çöküşü daha az ikili bir seçenek sundu: ABD liderliğindeki dünya düzenine uyum sağlamak ya da bağımsız bir yol izlemek. Ancak tek küresel süper güce karşı çıkmak, uyumun getirdiği güvenlik garantilerinden ve ekonomik faydalardan vazgeçme riskiyle karşı karşıya kaldı. Sonuç olarak, birçok orta güç ABD önderliğindeki düzene uyum sağladı ve uluslararası örgütlere aktif olarak katıldı.
ABD'nin göreceli küresel etkisi azaldıkça, tek kutupluluk momenti yavaş yavaş azaldı. Çin'in ekonomik gücünün artması ve müttefik çekme yeteneği, 2008 küresel mali krizi, Irak ve Afganistan savaşları sırasında ortaya çıkan önemli maliyetler ve orta güçlerin genel olarak güçlenmesi gibi faktörler bu paradigma değişimine katkıda bulundu. Bu azalan etki, Amerika Birleşik Devletleri ve müttefikleri için dünya çapında kolektif çıkarları ilerletme konusunda zorluklar çıkardı ve cesur eylemlerde bulunmaya daha yatkın bir orta güçler kadrosu doğurdu.
Dünya hâlâ iki kutupluluk unsurlarını sergiliyor olsa da, ABD'nin bazı açılardan rakipsiz süper güç statüsünü koruması ve Çin'in yükselişiyle birlikte, kendine özgü bir şekil almaya başladı. Orta güçlerin artan ilgisi ve güveni, çok kutupluluğa doğru bir değişime işaret ediyor. Yükselen Çin liderliğindeki blok, orta güçlere alternatifler sunarak onların ABD'ye olan bağımlılıklarını azaltıyor. Çok kutuplu bir dünyada, orta güçler daha fazla seçeneğe, bağımsızlığa ve dolayısıyla daha fazla nüfuza sahip oluyor. Bu, artan atılganlık ve sorgusuz sualsiz itaatten bir tarafa ayrılma anlamına gelir. Çoklu küresel güçlerin olduğu bir dünyanın cesur ve iddialı eylemleri teşvik ettiği fikri, birçok orta güç tarafından örneklendirilmektedir. Çeşitli bölgelerdeki güçlü orta güçler, bölgesel hegemonyaya artan bir ilgi gösteriyor.
Türkiye'nin son dönemde Orta Doğu, Güney Kafkasya, Orta Asya ve Afrika'daki faaliyetleri, Ukrayna ve Filistin-İsrail çatışmasındaki aktif rolü; Brezilya'nın Latin Amerika'nın ve Küresel Güney'in sesi olma arzusu; ve Hindistan'ın genişleyen küresel ve bölgesel hedefleri bu eğilimin bir örneğidir. Türkiye'nin Orta Doğu'da daha bağımsız ve iddialı bir aktöre geçiş yapan stratejik U dönüşü, çoklu güç kutuplarının orta güç davranışları üzerindeki etkisini mükemmel bir şekilde göstermektedir. Teorik olarak, hegemonyanın göreceli olarak zayıflaması milliyetçi dalgalanmaların artmasına, bölgesel krizlere, kurumların küresel anlamda zayıflamasına ve orta güçlerin daha bağımsız dış politikalar izlemesine katkıda bulunmuştur.
Gelişen dünya düzenine hitap etmek, ABD ve müttefiklerinin değişen dinamikleri gerçekçi bir şekilde kabul etmesini gerektiriyor. Orta güçler ortaklarını seçme konusunda avantaj elde ediyor ve bu da ABD için potansiyel olarak yeni zorluklar oluşturuyor. Bu güçlerin taleplerinde ve hırslarında daha da iddialı olma olasılıkları daha yüksektir. Son zamanlardaki BM oylama modellerinin de gösterdiği gibi, Amerika Birleşik Devletleri'nin zahmetsizce uyum ve destek bulabileceği bir dönem geride kalıyor. Amerika Birleşik Devletleri'nin bu değişen ortamda ilerlemek için daha incelikli bir stratejiye ihtiyacı var.
Bölgesel ortakların seçiminde aşırı seçici olmak yerine, belirli konularda işbirliği yapmaya istekli aktif bölgesel güçlerin belirlenmesine odaklanılmalıdır. Tüm bölgesel hegemonik hırsları tehdit olarak görmek, orta güçleri yabancılaştırma ve tüm bölgeleri Batı'ya karşı çevirme riskini taşıyor. Anahtar, her bölgede işbirliğine yatkın en az bir iddialı orta güçle ortaklıkların geliştirilmesinde yatmaktadır. Artan bölgesel hegemonyanın potansiyel riskleri kabul edilirken, uzun süreli bir güç geçişinin gerçekliği incelikli bir yaklaşım gerektiriyor. Küresel istikrarsızlığın olduğu bu dönemde çıkar çatışmalarının kaçınılmazlığı göz önünde bulundurulduğunda, bölgesel olarak iddialı orta güçlerle dikkatli bir şekilde dostluklar geliştirmek, doğrudan yüzleşmeye tercih edilen bir strateji olmaya devam ediyor.
Gelişen çok kutuplu dünyada orta güçlerin genişleyen rolü, küresel oyuncular için zorluklar ve fırsatlar sunuyor. Dinamikler değişmeye devam ettikçe, orta güçlerle etkileşime girecek stratejileri uyarlamak zorunlu hale geliyor. Dünya bir değişim içerisindedir ve uluslararası ilişkilerde esnek ve kapsayıcı bir yaklaşımı benimsemek, bu karmaşık manzarada ilerlemek için çok önemlidir.
National İnterest/Ali Mammadov, Avrasya uzmanı
