O dönemlerde gazetelerin manşetleri de ezanı aslıyla okuyanların haberleriyle doldu taştı. Sırf ezanı aslî diliyle okudukları için Batıcı laik gazeteler haberlerinde Müslümanları aşağıladı, küçük düşürdü, o “tüm dinlere saygılı” dedikleri laikliğe imanlarını bir kez daha yeniledi.
Türkçe ezan, Mustafa Kemal'in Cumhurbaşkanı, İsmet İnönü'nün Başbakan olduğu 1932 yılının Temmuz ayında Diyanet'in yayınladığı genelge ile tüm yurtta uygulamaya konuldu.
30 Ocak 1932 tarihinde ise ilk Türkçe ezan, Hafız Rıfat Bey tarafından Fatih Camii'nde okundu. 3 Şubat 1932 tarihine denk gelen Kadir Gecesi'nde de, Ayasofya Camii'nde Türkçe Kuran, tekbir ve kamet okundu. 18 Temmuz 1932 tarihinde Diyanet İşleri Riyaseti, ezanın Türkçe okunmasına karar verdi.
Arapça ezan yasaklandığı bu dönemlerde Müslümanlar da bu kafirliğe karşı boş durmadı ve ülkenin her yerinde Arapça ezan okudu. Türkçe ezan okumayanlar, “deli, meczup, maznun, yobaz, cahil” yaftasıyla tutuklanıp derdest edildi, hapse atıldı, hatta idam edildi. Müslümanlara yapılan bu baskı da bizzat Mustafa Kemal tarafından gerçekleşti. O Arapça ezan okuyanlar için “cahil mürteciler” ifadesini kullanmış ve Cumhuriyet adliyesinin pençesinden kurtulamayacaklarını da gazetelere demeç vererek ihtar etmişti.
O dönemlerde gazetelerin manşetleri de ezanı aslıyla okuyanların haberleriyle doldu taştı. Sırf ezanı aslî diliyle okudukları için Batıcı laik gazeteler haberlerinde Müslümanları aşağıladı, küçük düşürdü, o “tüm dinlere saygılı” dedikleri laikliğe imanlarını bir kez daha yeniledi.
İşgalcilerin yapmadığı katliamı Kemalist rejim yaptı.
Şimdi o dönemde Batıcı gazetelerin Türkçe ezana hazırlık ve ezanı aslıyla okuyanlar hakkındaki manşetlerinin bir kısmını sizlerle paylaşalım:
27 Şubat 1932 tarihli Cumhuriyet Gazetesi: Karacabey’de Türkçe ezan
27 Şubat 1932 tarihli Milliyet Gazetesi: Romanya’da Türkçe ezan
28 Kasım 1932 tarihli Milliyet Gazetesi: Türkçe ezan dünden itibaren derslere başlandı.
29 Kasım 1932 tarihli Milliyet Gazetesi: Adana’da Türkçe ezan
30 Kasım 1932 Tarihli Milliyet Gazetesi: Camilerde Türkçe ezan öğretiliyor
18 Aralık 1932 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi: Bir vaiz Türkçe ezan aleyhinde bulundu
18 Aralık 1932 tarihli Son Posta Gazetesi: Bir Hoca Türkçe ezan aleyhinde bulundu
19 Aralık 1932 tarihli Cumhuriyet Gazetesi: Türkçe ezana hazırlık. Türkçe ezan ve kamet için meyzinlere verilmekte olan derslere devam olunmaktadır. Meyzinlerden kısmı azamı şimdiden yetiştirilmiş bulunmaktadır. Bu husustaki hazırlık ramazana kadar her halde bitirilecek ve ramazanın birinden itibaren Türkçe ezana başlanacaktır.
19 Aralık 1932 tarihli Son Posta Gazetesi: Küstah Hatip. Bursa Ulu Camii’de Türkçe ezan okunması aleyhinde hutbe okuyan hafız Tevfik Ef. hatiplikten azledilmiş, bir sıfatı kalmadığı için de sarığı başından çıkarılmıştır.
19 Aralık 1932 tarihli Cumhuriyet Gazetesi: Salahiye’de Türkçe ezan
1 Ocak 1933 tarihli Son Posta Gazetesi: İstanbul’da Türkçe ezan
11 Ocak 1933 earihli Son Posta Gazetesi: Elaziz’de Türkçe ezan. Her yerde olduğu gibi burada da ramazandan itibaren bütün camilerde Türkçe ezan okunmaya başlanmıştır…
6 Şubat 1933 tarihli Son Posta Gazetesi: Dün İzmir’de meczup bir adam yakalandı
7 Şubat 1933 tarihli Son Posta Gazetesi: Türkçe ezan ve kamet okunması için bütün camilere tebligat yapılmıştır. Bugünden itibaren bütün camilerde ezan ve kamet okunmaktadır.
7 Şubat 1933 tarihli Vakit Gazetesi: İstanbul’un bütün camilerinden ezan Türkçe okunuyor
7 Şubat 1933 Tarihli Vakit Gazetesi: Ulu camideki hadisede mesul olanlar… Bursa’daki müezzinlere Ramazanın sonlarına kadar ezanın Türkçe okunması emredilmiş. Daha sonra ezan Arapça okunmaya başlanmış. Halbuki ezan ve kametin yeniden Arapça okunmasına müsaade edildiği katiyyen doğru değilmiş. Türkçe ezan okunacak diye emir geldiği halde bazı müezzinler ezan ve kameti Türkçe okuyacak yerde vazifesini terketmiş. Ulu cami müezzini vazifesini bırakanlardan biri. Bunun üzerine ahalinin biri müezzinin gelmediğini görerek minareye çıkıp Arapça ezan okumuş. Hadise zabıtaya aksetmiş…
Mustafa Kemal: (Arapça ezan okuyanlara) Cahil mürteciler Cumhuriyet adliyesinin pençesinden kurtulamayacaklardır
7 Şubat 1933 Tarihli Vakit Gazetesi: Hadise hakkında Gazi Hazretlerinin tebliği: “Hadise fazla ehemmiyeti haiz değildir. Mahiyeti esasen din değil, dildir.”
Dün Ankara’dan gelen tebliğ üzerine İstanbul’un bütün camilerinde ezan Türkçe okunmaya başladı.
Bazı mürtecilerin küstahlığı: Bazı mürtecilerin ezan ve kametin Türkçe okunmasından dolayı 1 Şubat’ta sebebiyet verdikleri hadise üzerine dün Bursayı teşrif eden Reisicumhur Hazretleri bu ana kadar bu mesele ile meşgul olmuşlardır. Gazi Hazretleri Anadolu Ajansı’na şu tebliği yapmışlardır:
“Bursa’ya geldim. Hadise hakkında alâkadarlardan malûmat aldım. Hadise haddizatında fazla ehemmiyeti haiz değildir. Herhalde cahil mürteciler Cumhuriyet adliyesinin pençesinden kurtulamayacaklardır. Hadiseye dikkatimizi bilhassa çevirmemizin sebebi, dini siyaset ve herhangi bir tahrike vesile etmeye asla müsamaha etmeyeceğimizin bir daha anlaşılmasıdır, Meselenin maiyeti esasen din değil, dildir. Katî o'arak bilinmelidir ki Türk milletinin mili dilli ve milli benliği bütün bayatında bakim ve esas kalacaktır.”
7 Şubat 1933 tarihli Vakit Gazetesi: Büyük bir Müslüman ve yobazlar… Bursa’da bazı cahiller ezanı Türkçe değil, Arapça isteriz demişler.
7 Şubat 1933 tarihli Milliyet Gazetesi: İzmir’de ve Salihli’de de bazı tevkifler (tutuklama) yapıldı. İzmi’de Tunuslu habip, Salihli’de Kamil hocalar tevkif edilmişlerdir. Aziziye ve tepecik camilerindeki birkaç kişi de mahkemeye verildi.
7 Şubat 1933 tarihli Milliyet Gazetesi: Her yerde Türkçe ezan okunacak
11 Şubat 1933 tarihli Vakit Gazetesi: İzmir’de Arapça ezan okuyanların tevkifi. Her taraftan geri kafalıların nefretle karşılandığı bildiriliyor. Bazı hain ve yobazların hareketleri takbih ve telin edildi.
16 Şubat 1933 tarihli Cumhuriyet Gazetesi: Bursa’da 24 maznun mahkemeye verildi
22 Şubat 1933 tarihli Son Posta Gazetesi: Türkçe ezan münasebetiyle bir hoca tevkif edildi
9 Nisan 1933 Tarihli Son Posta Gazetesi: 31 kişi daha tevkif edildi, tahkikat ilerliyor
10 Nisan 1933 Tarihli Akşam Gazetesi: İzmir’in bazı köylerinde on kişi tevkif edildi.
Ezan asli haline getiriline kadar da bu tutuklamalar sürdü.
Özel haber: M. Taha inci
