Gazze Şeridi’ne komşu olan İsrail ve Mısır, Hamas’ın 2007’de yoğun nüfuslu şeridin kontrolünü ele geçirmesinin ardından başlayan ortak bir abluka altında şeride mal ve insan giriş çıkışı kontrol ediyor. Bölgeden ayrılmak isteyen Gazzelilerin bu iki komşu devletin birinden izin alması gerekiyor.
İsrail, 7 Ekim sonrasında sınırını Gazzelilere kapatınca Refah’taki Mısır sınırı kapısı tek geçerli seçenek hâline geldi. O tarihten bu yana Gazze’den ayrılmasına izin verilenler çoğunlukla diğer ülkelerle bağlantıları olan yabancı ve çifte vatandaşlar ya da Mısır’da tıbbi tedavi görmek isteyen yaralılar oldu.
Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’nin (OCCRP) küresel araştırmacı gazeteciler ağının birçok görüşmeye dayanan ortak haberi, sınırı kontrol eden Mısır güvenlik birimlerinden hızlı bir şekilde onay alabilmenin rüşvete bağlı olduğu ve bunu yöneten bir mekanizmanın olduğu iddia ediyor. Habere göre, Mısır ve Gazze merkezli seyahat acenteleri ve ara buluculardan oluşan bir ağ yıllardır faaliyette. Sınırın geçişlere ne sıklıkla açık olduğuna bağlı olarak Refah üzerinden Mısır’a kaçmalarına yardımcı olmaları için Gazzelilerin özel seyahat şirketlerine 5.000 ila 10.000 ABD Doları arasında ödeme yapıldığı öne sürülüyor.
Gazzelilerin Refah’tan Ayrılmak İçin Seçenekleri Kısıtlı
İnsan Hakları İzleme Örgütünden (HRW) Bill Frelick, Gazzelilerin durumunu şu ifadelerle aktardı:
“Gazze’deki Filistinlilerin evlerinde onurlu bir şekilde kalmalarına ve geri dönüş hakkını kullanmalarına izin verilmelidir. Ancak tüm devletler tarafından saygı gösterilmesi gereken, antlaşmaların gereği olan başka haklar da vardır: Bir ülkeyi terk etme hakkı, sığınma hakkı ve geri gönderilmeme hakkı, yani zulüm veya diğer ciddi tehditlerle karşılaşmak üzere geri itilmeme veya geri gönderilmeme hakkı.”
HRW Sözcüsü Ahmed Benchemsi ise Gazzelilerin CBC’de yayımlanan bir haberde Gazzelilerin Refah’tan ayrılmak için iki seçenekleri olduğunu aktardı: “Çıkış izni için kayıt yaptırmak ve Mısır hükûmetinden onay almayı ummak ya da özel bir şirkete seyahat koordinasyon ücreti ödemek.” Aktarılan bilgilere göre, seyahat şirketleri bir ücret karşılığında müşterinin adının Mısır, İsrail ve Gazze’deki yetkililer de dahil olmak üzere çeşitli hükümetler tarafından onaylanan tahliye edilenler listesinde yer almasını sağlıyor. Şirketler daha sonra Gazzelileri Refah’tan Kahire’nin banliyösü Nasr’taki ofislerine götüren otobüslerde yer ayırtıyor.
Guardian’da yayınlanmış bir haberde ise işleyiş şöyle tarif ediliyor:
“Gazze’yi terk etmek isteyen Filistinliler, Mısır üzerinden bölgeden çıkmalarına yardımcı olmaları için aracılara 10.000 dolara (7.850 £) varan rüşvetler ödüyorlar. Çok az sayıda Filistinli Refah sınır kapısından Gazze’yi terk edebildi ancak isimlerini günlük çıkış izni verilenler listesine yazdırmaya çalışanlar, Mısır istihbarat servisleriyle bağlantılı olduğu iddia edilen bir komisyoncu ve kurye ağı tarafından kendilerinden büyük ‘koordinasyon ücretleri’ istendiğini söylüyor.”
Parası olmayanlar arasında parayı toplamak için kitlesel fonlama kampanyaları başlatmış olanlar da mevcut. The Guardian gazetesi ayrıca Refah sınır kapısından haberler veren Facebook sayfaları, listeye girmek için yardım isteyen Filistinlilerin mesajlarıyla dolu olduğuna bildiriyor.
Refah’tan Çıkışın İkili ve Karışık Prosedürü
Gazze’de bulunan ABD vatandaşlarına ilişkin ise ABD Dışişleri Bakanlığının politikası başlangıçta sadece ABD vatandaşlarının birinci dereceden yakınlarının Gazze’den çıkışına yardımcı olacağını belirtmişti. Ancak daha sonra yardımın ABD vatandaşlarının ebeveynlerini ve kardeşlerini de kapsayacak şekilde genişletileceği açıklandı.
BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (OCHA) tarafından 2018 yılında yayınlanan bir rapora göre durumlar önceden de sıkıntılıydı: İnsanların Refah’tan çıkışı iki prosedürün varlığı nedeniyle “kafa karıştırıcı ve şeffaf değil”di. Bir yanda, Şerit’in İçişleri Bakanlığı tarafından yönetilen resmî elektronik süreç, diğer tarafta ise Mısırlı yetkililer tarafından koordine edilen bir liste. Rapor, Gazze ve Mısır’da seyahati garanti altına almak için rüşvet ödendiği ve ikinci yolla ele alınan vakalara daha hızlı yanıt verildiği konusunda uyarıda bulunmuştu.
Bloke Olan Sadece İnsanlar Değil: İnsani Yardımda da Engelleniyor
The Middle East Eye’da yayınlanan bir haberde ise, Orta Doğu ve Afganistan’da acil yardım sağlama konusunda geniş deneyime sahip uluslararası bir yardım kuruluşu, Gazze’ye yardım sokabilmek için Mısır Genel İstihbarat Servisi (GIS) ile bağlantılı bir şirkete kamyon başına 5.000 dolar ödemek zorunda bırakıldığı bildiriliyor. Haberin kaynaklarına göre, Gazze’deki yardım çalışmalarının engellenmemesi için isminin açıklanmasını istemeyen yardım kuruluşu, yaptığı açıklamada devletle bağlantılı bir ajana açıkça rüşvet olarak tanımladığı bir ödeme yapmak zorunda kaldığını belirtti.
The Middle East Eye’ya açıklama yapan yardım kuruluşunun bir sözcüsü söz konusu haberde şunları söyledi:
“Dünyanın dört bir yanında savaş, deprem ve diğer felaket zamanlarında çalıştık, ancak insani yardım malzemelerinin sevkiyatından kazanç sağlayan bir devlet tarafından hiç böyle muamele görmedik. Bu durum kaynaklarımızın büyük bir kısmını tüketiyor ve ödenen rüşvet kamyon başına.”
İddialar Karşısında Mısır Neler Söyledi?
Gazze ile ilgili müzakerelerde kilit bir bölgesel aktör olan Mısır, milyonlarca insanın komşu Sina yarımadasına kaçacağı korkusuyla uzun süredir Refah sınır kapısının açılmasına direniyor. Kahire’nin resmî sözcüsü olarak görev yapan Mısır Devlet Enformasyon Servisi Direktörü Diaa Rashwan, ocak ayında yaptığı bir açıklamada Refah sınır kapısında yolculardan ücret alındığına dair haberleri “yanlış suçlamalar” olarak nitelendirdi.
Raşvan, Filistin vatandaşlarını yasadışı ücret tahsil etmeye yönelik her türlü girişim ya da talebi geçiş noktasındaki Mısırlı yetkililere bildirmeye çağırdığı öne sürdü. Mısır, ayrıca, Refah’taki geçişten kâr elde ettiğini ve sınırın Mısır tarafında insani yardım taşıyan kamyonların uzun kuyruklar oluşturmasından sorumlu olduğunu reddetti.
Rüşvet ve Yolsuzluklar 7 Ekim’de Başlamadı
7 Ekim’den önce de Gazze’nin giriş ve çıkışları tıkanmış durumdaydı. 2022 yılında HRW tarafından Gazze ablukasının 15. yılı vesilesiyle yayımlanan bir raporda belgelenenler arasında Gazze çıkışında yaşanan zorluklar belirtilmişti. İsrailli yetkililerin sorumluluğu büyük olmasına rağmen Refah sınırını kontrol eden Mısırlı yetkililerin de sorumluluğu olduğunun altı çizilmişti. Raporda toplanan tanıklıklardan, bazı Mısırlı yetkililerin sınırı geçmek isteyen Filistinlilerden para istedikleri de belgelenmişti.
Birleşmiş Milletler verilerine göre, şu anda Gazze nüfusunun yüzde 85’i yerinden edilmiş durumda. İsrail’in hava ve kara saldırıları onları bölgenin orta ve kuzey kesimlerinden uzaklaştırırken insanların çoğu, güneydeki Refah kentinde toplandı. Kuşatma altında olan Gazze Şeridinden çıkmak, Filistinliler için pahalı ve son derece zor. Bir kez çıktıklarında ise onları neler beklediği belli değil.
Perspektif
