15 yıldır iktidarda olan Hasina, haftalarca süren protestoculara yönelik şiddetli baskınların yaklaşık 300 kişinin ölümüne yol açmasının ardından kız kardeşiyle birlikte başkent Dakka'dan Hindistan'a bir helikopterle kaçtı.
Reuters, ikilinin Hasina'nın resmi konutundan uzakta "güvenli bir sığınak" aramak üzere ayrıldığını bildirdi.
Hasina'nın ofisinden henüz kamuoyuna bir açıklama yapılmadı, ancak ordu şefi Waker-Uz-Zaman televizyonda yaptığı konuşmada başbakanın istifa ettiğini ve ordunun geçici bir hükümet kurmak üzere cumhurbaşkanıyla görüşme halinde olduğunu söyledi.
İstifası, protestoculara yönelik şiddetli müdahalenin ardından en az 95 kişinin öldürülmesi ve yüzlercesinin yaralanmasından bir gün sonra geldi.
Ülke çapındaki protestolar, Bangladeş Yüksek Mahkemesi'nin 1971'deki bağımsızlık savaşında savaşan gazilerin torunları için devlet işlerinin yüzde 30'unu ayıran bir kota sistemini yeniden uygulamaya koyacak bir kararının ardından bir ay önce başladı.
Hareketin liyakate aykırı olduğuna inanan öğrencilerin öncülük ettiği kota sistemine karşı kitlesel protestolar, yetkililer tarafından haftalarca şiddetle bastırıldı. Geçen ay 200'den fazla protestocu öldürüldü.
Ölümler, hesap verebilirlik ve 2009'dan beri ülkeyi yöneten Hasina'nın görevden alınmasını talep eden yeni protestoları tetikledi.
Bangladeş'in bağımsızlık hareketinden doğan Hasina'nın partisi Awami Birliği, son on beş yıldır iktidardaki gücünü pekiştirdi. Parti, en sonuncusu Ocak ayında muhalefet tarafından boykot edilen dört genel seçimi art arda kazandı.
76 yaşındaki liderin yönetimi, siyasi muhaliflerin kitlesel tutuklamaları, muhalif seslerin susturulması ve insan hakları ihlalleri suçlamalarıyla gölgelendi.
PROTESTOLAR NASIL BAŞLADI?
Siyasi uzmanlar, Şeyh Hasina'ın siyaseten attığı yanlış bir adımın durumu kötüleştirdiğine inanıyor. Geçen haftaki basın toplantısında, kota reformu hareketine değinip, bağımsızlık yanlısı ve bağımsızlık karşıtı tanımlarını kullandı. Bu son 10 yıldır partisinin kullandığı bir söylemdi.
Hasina "Özgürlük savaşçılarının torunları kotaları almazsa, Razakarlar'ın (Pakistan işbirlikçileri) torunları mı kotaları almalı? Benim sorum bu" demişti. Saatler sonra, çeşitli kampüslerdeki öğrenciler başbakanın sözlerini protesto etmeye başladı.
Polis ve seçkin güvenlik gücü RAB gösterilere güçle karşılık verdi ve iktidar partisinin öğrenci kanadı da çatışmalara katılıp gerilimi daha da artırdı. Bunu izleyen 72 saat içinde ülke şiddetli çatışmalara, ulusal televizyon binasının yakılmasına, yüzlerce mahkumun firarına ve 100'den fazla kişinin ölümüne tanık oldu. Bu, Başbakan Şeyh Hasina için büyük bir sınav. Bangladeş'in devlet ve özel eğitim kurumlarındaki sıradan öğrenciler, ülkedeki en güçlü kadını daha önce hiç olmadığı kadar sarsmayı başardı.
Şeyh Hasina kimdir?
Şeyh Hasina bir zamanlar Bangladeş'i askeri yönetimden kurtarmaya yardım etmişti, ancak uzun iktidarı Pazartesi günü protestocuların Dakka'daki sarayını basmasıyla bir anda sona erdi.
İktidarda üst üste geçirdiği 15 yıla ekonomik bir yeniden doğuşun yanı sıra siyasi muhaliflerin kitlesel olarak tutuklanması ve güvenlik güçlerine yönelik insan hakları yaptırımları damgasını vurmuştu.
Protestolar Temmuz ayında üniversite öğrencilerinin kamu hizmeti kotalarına karşı başlattığı gösterilerle patlak veri ancak kısa sürede ölümcül olaylara ve istifa taleplerine dönüştü.
Geçen ay polis ve hükümet yanlısı öğrenci gruplarının göstericilere yönelik saldırıları da uluslararası kınamaya yol açmıştı.
76 yaşındaki otokrat Hasina Ocak ayında beşinci dönem başbakanlık koltuğuna oturdu ancak muhalefet ne özgür ne de adil olduğunu söylediği seçimleri boykot etti.
Eleştirmenler, Hasina hükümetini muhalif aktivistlerin öldürülmesi de dahil olmak üzere bir dizi hak ihlali ile suçladı.
Bangladeş'i "bağımsızlığa" götüren bir devrimcinin kızı olan Hasina, bir zamanlar ABD'li devlet adamı Henry Kissinger'ın "iflah olmaz bir vaka" olarak nitelendirdiği ülkede baş döndürücü bir ekonomik büyümeye öncülük etti.
Geçen yıl tüm Bangladeş'i "müreffeh ve gelişmiş bir ülke" haline getirme sözü verdi ancak hükümet rakamlarına göre yaklaşık 18 milyon genç Bangladeşli işsiz.
Ekonomik yükseliş
Hasina 27 yaşındaydı ve darbeci subaylar 1975 yılında babası, başbakan Şeyh Mucibur Rahman, annesi ve üç erkek kardeşini öldürdüğünde yurtdışına gidiyordu.
Altı yıl sonra babasının Avami Ligi partisinin başına geçmek için ülkesine dönen Hasina, uzun süreli ev hapsini de içeren on yıllık bir siyasi mücadele başlattı.
Hasina, 1990 yılında askeri diktatör Hüseyin Muhammed Erşad'ın devrilmesine yardımcı olmak için Halide Ziya'nın Bangladeş Milliyetçi Partisi (BNP) ile güçlerini birleştirdi.
Ancak kısa süre sonra araları açıldı ve sonrasında yaşanan rekabet modern Bangladeş siyasetine damgasını vurdu.
Hasina ilk kez 1996 yılında başbakanlık yaptı ancak beş yıl sonra Ziya'ya karşı kaybetti.
İkili 2007 yılında ordu destekli bir hükümet tarafından gerçekleştirilen darbenin ardından yolsuzluk suçlamasıyla hapse atıldı.
Haklarındaki suçlamalar düşürüldü ve ertesi yıl Hasina'nın ezici bir çoğunlukla kazandığı bir seçime girdiler. Hasina o zamandan beri iktidardaydı.
78 yaşındaki Ziya'nın sağlık durumu kötü ve 2018'de yolsuzluk suçlamasıyla 17 yıl hapis cezasına çarptırılmasının ardından hastaneye kaldırıldı, üst düzey BNP liderleri de parmaklıklar ardında.
Destekçileri Hasina'yı Bangladeş'i, büyük ölçüde hazır giyim ihracat endüstrisine güç veren çoğunlukla kadın fabrika işgücünün desteğiyle ekonomik bir patlamaya yönelttiği için takdir ediyor.
1971'de Pakistan'dan bağımsızlığını kazandığında dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olan Bangladeş, 2009'dan bu yana her yıl ortalama yüzde altıdan fazla büyüdü.
Yoksulluk azaldı ve 170 milyon nüfusunun yüzde 95'inden fazlasının elektriğe erişimi var ve kişi başına milli gelir 2021'de Hindistan'ı geride bıraktı.
Muhalefeti susturmak
Ancak hükümetinin muhalefete karşı hoşgörüsüzlüğü ülke içinde kızgınlığa ve endişeye yol açmıştı.
Beş üst düzey dini figür ve üst düzey bir muhalefet figürü, 1971'deki “bağımsızlık savaşı" sırasında işlendiği öne sürülen "insanlığa karşı suçlar" nedeniyle mahkum edilmelerinin ardından geçtiğimiz on yıl içinde idam edildi.
Davalar kitlesel protestoları ve ölümcül çatışmaları tetikledi.
Muhalifleri bu davaları bir saçmalık ve muhalefeti susturmaya yönelik siyasi amaçlı bir girişim olarak nitelendirdi.
Amerika Birleşik Devletleri 2021 yılında Bangladeş güvenlik güçlerinin özel bir birimine ve yedi üst düzey subayına yaygın insan hakları ihlalleri suçlamasıyla yaptırım uygulamıştı.
Hasina, artan protestolar karşısında ülkesi için çalıştığı konusunda ısrar etmiş ve geçen ay günlerce süren ölümcül olaylar sırasında Dakka'nın hasar gören bölgelerini geçmişti.
Türkiye'den Bangladeş'te yaşanan son gelişmelere ilişkin açıklama
Öte yandan, Dışişleri, Bangladeş'te son haftalarda yaşanan gelişmelerin yakından takip edildiği belirtilerek, "Kurulacağı ilan edilen geçici hükümetin, Bangladeş'in demokrasisine, huzuruna ve istikrarına katkıda bulunmasını temenni ediyoruz." ifadesi kullanıldı.
