Çin-ABD rekabeti, yarının dünyasının çatışma tablosunu çiziyor

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von der Leyen ile birlikte üç gün sürecek olan, biri Fransa-Çin diğeri Avrupa Birliği (AB)-Çin ilişkileri olmak üzere iki boyutlu resmi bir ziyaret için Pekin'de. Bu iki boyutun buluştuğu ortak noktada ekonomik, ticari ve çevresel konuların yanı sıra Çin’in Rusya'nın Ukrayna'ya karşı başlattığı savaşa yönelik politikasının yönü yer alıyor. Pekin, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in iki hafta önce Rusya'ya yaptığı ziyaret sayesinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile aralarında ortaya çıkan yakınlaşmaya rağmen Pekin’in Moskova'nın yanında savaşa girmemesi de bir diğer ortak nokta.

Avrupalılar Çin'in ‘Ukrayna’daki savaşın gidişatını şu veya bu yönde değiştirebilecek dünyadaki tek taraf’ olduğuna inandıklarından AB, Çin'in Rusya'nın yanında yer alabileceğine karşı oldukça endişeli görünüyor. Bu açıdan bakıldığında, Avrupa'nın Pekin'e yaptığı ve bir gayeye dönüşen ziyaretlerin sayısı artıyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, geçtiğimiz kasım ayında Almanya Başbakanı’nın ve geçtiğimiz hafta da İspanya Başbakanı’nın ardından Pekin'i ziyaret eden üçüncü Avrupalı lider olurken Avrupa’dan Çin’e başka üst düzey ziyaretler de planlanıyor. Avrupalı ve Çinli yetkililer, bu yıl içinde yapılacak Avrupa-Çin zirvesi için bir tarih belirlemeye çalışıyorlar.

Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgilere göre Macron, Avrupa’daki bu savaşa son vermek için ortak eylem alanı sağlayan Çin Devlet Başkanı Şi ile uzlaşıya varmayı umuyor. Bu durum, Fransız diplomasisini, görüşleri yakınlaştırma noktaları arayışıyla Ukrayna ve ABD başta olmak üzere ilgili taraflarla temaslarını yoğunlaştırmaya itti. Rusya ve Ukrayna, sahada zamanı geldiğinde müzakere masasına oturduklarında bazı şartlar öne sürebilmek için baskı kartları elde etmelerini sağlayacak başarılar kaydetmek amacıyla kapsamlı bir askeri saldırıya hazırlanıyorlar.

ABD ve Avrupa ülkelerinin Çin ile ilgili tutumları çoğunlukla aynı yönde olsa da Avrupa, ABD’nin Pekin'i karşı koyulması gereken geniş çaplı ve sistematik bir rakip olarak gören yaklaşımını benimsemek yerine bir miktar da olsa bağımsızlığını korumak istiyor.

Bu yüzden Çin’in politikasının belirleyicilerinin gözüne ve Pekin'in yarının dünyasına dair vizyonuna girmek büyük önem taşıyor.

Paris'teki Fransız Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (IFRI) Direktörü Thomas Gomart'ın Çin politikasının ve emellerinin çıkış noktasının yanı sıra uzun yıllar ülkenin dümeninde olan ve olmaya devam eden ana figür Şi Cinping'in oynadığı rol hakkında derinlemesine bir Avrupa okuması sağlayan kitabının önemini bir kez daha ortaya koyuyor.

“Çin 2049 yılında dünyanın süper gücü olacak!” Gomart, Çin Devlet Başkanı Şi’nin 2021 yılının temmuz ayında Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) kuruluşunun yüzüncü yılı vesilesiyle, yani Mao Zedong'un Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurmasından yüz yıl sonra yaptığı konuşmada Çin'in ‘2049 yılına kadar dünyanın süper gücü olacağını’ vurguladığını hatırlatıyor. Yazar, kaleme aldığı ‘Les Ambitions İnavouées’ (Açıklanmayan Hırslar) adlı kitabında Mao Zedong'un Kültür Devrimi ile iktidardan düşmeden önce yol arkadaşı olan ve ‘halk düşmanı’ ilan edilen bir babanın oğlu olarak 1953 yılında dünyaya gelen Şi’nin yolunun geçtiği ana istasyonlar üzerinde duruyor. Şi Cinping, yedi yıl kaldığı bir yeniden eğitim kampına gönderilmişti. Ablasının intiharı onu kimya mühendisi olmaya itti. ÇKP’ye katılmak için tam dokuz kez başvurdu ve sonunda başardı. Daha sonra Savunma Bakanı Geng Biao'nun şahsi sekreteri olan Şi, parti içinde hızla yükseldi. Çinli lider, 2007'de partinin politbüro üyeliğine ardından da birinci sınıf bir stratejik konum olan partinin askeri komitesinin başkan yardımcılığına yükselmeyi başardı. Şi Cİnping, 2012 yılına gelindiğinde ise tüm büyük güçleri elinde toplayarak ÇKP Genel Sekreteri, Merkezi Askeri Komisyon Başkanı ve son olarak Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı seçildi. 2018 yılında bir kişinin devlet başkanlığı süresinin iki dönemle sınırlandırılmasını öngören anayasa maddesini yürürlükten kaldırmayı başardı ve yazıları Çin'deki ilk referans kaynağı oldu. Gomart, Şi’nin şahsi internet sayfasını en az yüz milyon kişinin takip ettiğini ve 2020 yılının Ekim ayına kadar bir milyardan fazla ziyaret edildiğini belirtti.

ÇKP’nin her konuda karar vermesi gerektiğine inanan Şi, 2021 yılında yaptığı bir konuşmada Çin ordusunun ‘dünyada birinci sıralara’ yükselmesi gerektiğini vurguladı. Tayvan adasının yeniden anakaraya (Çin) bağlanmasını, özelde ÇKP’nin ve genelde ise tüm Çinlilerin tarihi misyonu haline getiren de oydu. Savunma Bakanı General Wei Feng He, geçtiğimiz yıl haziran ayında Çin’in ‘Tayvan’ın bağımsızlığına yönelik her türlü girişimi bastıracağını’ söyledi. Çin’e göre ‘asi’ Tayvan Adası 1945 yılına kadar Japonya’nın işgali altındaydı.

Batı demokrasilerine yönelttiği eleştiriler dikkate alındığında Çin'in politik-ekonomik yapılanmasının dünya ülkelerinin, özellikle de gelişmekte olan ülkelerin taklit etmeye çalışacakları bir örnek olduğu görülebilir. Gomart, ÇKP’nin kendi rejiminin diğer rejimlere üstünlüğünü, yani Batı liberal yöntemini desteklediğine inanıyor. Çin’in kendisini dünyanın ‘en gelişmiş ülkesi’ olarak sunma çabası ve dolayısıyla dünyanın liderliğine talip olmasının nedeni de bu.

Çin ile ABD arasında dünya liderliği Çin-ABD rekabeti, uluslararası ilişkilerin önümüzdeki yıllarda etrafında döneceği ilk ekseni oluşturuyor. Gomart, ABD Başkanı Joe Biden'ın seçilmesinden sonra gerçekleşen ilk ABD-Çin görüşmesini hatırlattı.

Bu ilk ziyareti gerçekleştiren ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken konuşmaya şu sözlerle başladı:

“Çin'in Hong Kong ve Tayvan'daki uygulamaları, Sincan bölgesinde Uygurlara karşı yaptıkları, ABD'ye yönelik siber saldırılar ve müttefiklerine uyguladığı ekonomik kısıtlamalar, küresel düzeni ve istikrarı tehdit edecektir.”

Dönemin Çin Dışişleri Bakanı Yang Jiechi tarafından kendisine verilen yanıt ise şöyleydi:

“ABD, uluslararası kamuoyunu temsil etmiyor. Ayrıca Batı da dünyayı temsil etmiyor. ABD, siber saldırılarda da başı çekiyor.”

Washington'ın tek kutupluluktan vazgeçip çok kutuplu bir dünyaya geçme çağrısında bulunan Çin'in küresel hegemonyasına karşı tehdit oluşturmasından korktuğunu söyleyen Gomart’a göre son 40 yılda tüm düzeylerde kaydettiği etkileyici ilerlemenin dışında Çin'in bugünkü emellerini anlamak oldukça güç.

İstatistiksel tahminler, 2025 yılında Çin'in ham petrol üretiminin 36 milyar dolara ulaşacağını, ABD'nin aynı yıl petrol üretiminin ise 28 milyar dolarda kalacağını gösteriyor. Bu iki rakam, ABD'nin petrol üretiminin 13 milyar dolar, Çin'in üretiminin ise 6,5 milyar dolar olduğu 2005 yılı ile kıyaslanmalı. ABD, Çin'in bu ilerlemesini endişeyle izliyor. Bu yüzden ABD, 2021 yılı savunma bütçesini 801 milyar dolara yükselterek askeri üstünlüğünü sürdürmeye odaklandı. Çin'in aynı yıl savunma bütçesi ise 291 milyar dolar oldu. Bununla birlikte Çin’in savunma bütçesindeki yıldan yıla artış oranı, rakibi ABD’yi geride bırakıyor.

Gomart, ayrıca Çin’in ABD Donanması ile rekabet eden ve hatta aşan bir donanmaya sahip olabilmek için donanmasını geliştirmeye ve daha çok uçak gemisi inşa etmeye çalıştığını vurguladı. Bugün Çinli yetkililer, modern Çin donanmasının ‘babası’ olarak kabul edilen Amiral Liu Huaqing'e, ABD filosunun Çin sularına yaklaşmasını engelleyecek güçte bir denizaltı filosu oluşturduğu için teşekkür ediyorlar.

Gomart, ABD’nin Hint-Pasifik bölgesindeki askeri varlığına son verilmesinin ‘ABD güçlerinin Kore Yarımadası'ndan çıkışı olacak yeni bir düzenin kurulması için kaçınılmaz bir süreci’ oluşturduğuna inanıyor.

Pekin’in Pakistanlı ünlü nükleer fizikçi Abdul Kadir Han ağı aracılığıyla nükleer silahlar elde etmesini sağlayan Pakistan ile bu ittifak amacı için dayandığı odak noktalarını listeleyen Gomart, aynı şekilde Rusya’nın Çin’in planında ikinci ekseni oluşturduğunu, çünkü Rusya’nın sadece iki nesil sonra düşmandan ‘en iyi dost’ konumuna geldiğini belirtiyor. Gomart, Rusya ve Çin’in ekonomik, siyasi ve askeri olarak ‘ortak tatbikatlarının’ artacağını ve BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti), Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve diğer bölgesel örgütlerin yanı sıra BM Genel Kurul’da ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde aralarındaki koordinasyon aracılığıyla diplomatik düzeyde birlikte çalışacaklarının altını çiziyor.

Çin askeri yükselişini de müttefik ülkeleri provoke etmek ve uluslararası örgütleri etkilemek için aktif diplomasi ile ve aynı zamanda başta Yol ve Kuşak Girişimi olmak üzere öne çıkan girişimlerle destekliyor. Pekin, 2. İpek Yolu Forumu ile 37 devlet ve hükümet başkanını bir araya getirmeyi başardı. Bunun ABD ve Batılı güçlerin Çin üzerindeki nüfuzunu ortadan kaldırmak için uluslararası örgütlerde Çin'i destekleyen ortak tutumlar yaratması bekleniyor. Çin, bu çerçevede, örneğin Afrika'da olduğu gibi çeşitli ekonomik, siyasi ve mali girişimlerle güney ülkeleriyle de ilgileniyor.

Çin’in beş büyük önceliği

Çin lideri Şi’nin artık ülkesinin ‘nihai’ özlemlerini dile getirmekten ve ÇKP’nin devletin geriye kalan sivil ve askeri kurumları üzerindeki öncü rolünü vurgulamaktan çekinmediğini belirten Gomart, artık ideolojik söylemlerle yetinmediğine, bunun yerine Yol ve Kuşak Girişimi aracılığıyla dünya düzenini değiştirmeye çalıştığına işaret ediyor.

Şu anda Çin'in beş ana önceliği olduğunu vurgulan Gomart, bunları şöyle sıraladı:

1- ÇKP’nin ülke içindeki konumunu ve rolünü güçlendirerek Çin'in ideolojik bütünlüğünü artırmak.

2- Tayvan'ın ‘tarihi meşruiyet’ nedenleriyle ve Tayvan'ın Çin'in ve Batı modelinin ‘demokratik karşı modelini’ temsil etmesi nedeniyle ilhakı.

3- Çin ordusunun güçlendirilmesini hızlandırmak. Bunun için son yıllarda Çinlilere bir direniş ve savaşa hazır olma ruhu’ aşılanmaya çalışılıyor.

4- Çin'in dünyanın çeşitli bölgelerinden (Körfez, Rusya, Afrika...) enerji kaynakları ithal etmesi ve bunların güvence altına alınması.

5- Her alanda teknolojik gelişme sağlamak ve ABD’yi geçmek

Tüm bu sıralananlara ve Gomart’ın kitabındaki okumaya göre Çin'in amacı artık gizli değil. Dolayısıyla ABD’nin verdiği tepki, MÖ 5’inci yüzyılda yaşamış Yunan filozof ve tarihçi Tukididis’in adıyla anılan ‘Tukidides Tuzağı’ bağlamına giriyor. Tukididis, savaşın nedenlerinden birinin, başka bir gücün yerini almaya çalıştığı baskın bir güç duygusu olduğuna inanıyordu. Peki, bu Çin ve ABD'nin karşı karşıya geldiği anlamına mı geliyor? Bu sorunun yanıtını önümüzdeki yıllar verecek.

Şarkulavsat

Çin-ABD rekabeti, yarının dünyasının çatışma tablosunu çiziyor

Güney Afrikalı Bakan UAD davası nedeniyle, İsrail'in kendisini tehdit ettiğini söyledi

Guterres: İsrail’in Refah’a saldırısı insani kabusu katlanarak artıracaktır

Ukrayna Genelkurmay Başkanı görevden alındı

İsrail'den, Hamas'la dolaylı müzakere

ABD'de Gazze için başlatılan açlık grevi devam ediyor

Terörist İsrail, Gazze'den bir taburunu daha çekti

Netanyahu Hamas'ın ateşkes önerisini reddetti

Aliyev, Cumhurbaşkanı seçiminde oyların yüzde 93'ünü aldı

Putin-Erdoğan görüşmesi ertelendi mi?

"Hamas’ı ortadan kaldırmak kolay değil!"