Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ikinci askerî darbe olarak bilinen 27 Mayıs 1960 darbesinin üzerinden tam 63 yıl geçti. 27 Mayıs 1960 darbesinin ardından Kemalistler tarafından 16-17 Eylül 1961'de Adnan Menderes ve arkadaşları idam edildi.
Adnan Menderes idam edildi
27 Mayıs 1960’tan, seçimlerin yapılarak normal hayata geçildiği 15 Ekim 1961 yılına kadar geçen sürede, askerin Milli Birlik Komitesi eliyle cunta olarak iktidarda olduğu dönemdir. Daha sonra 9 Temmuz 1961’de kabul edilen 1961 Anayasası olarak bilinen anayasa değişikliği, 1924 Anayasası’nı yürürlükten kaldırmıştır. Bu darbe neticesinde 17 Eylül 1961’de Adnan Menderes idam edilmiştir.
Adnan Menderes’in idam ediliş süreci
Menderes, 27 Mayıs 1960 günü Kütahya'da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak, Ankara'ya götürüldü ve diğer tutuklu DP üyeleri ile Yassıada'da hapsedildi.
Darbeci Kemalist subaylar, Cemal Gürsel başkanlığında kurulan Milli Birlik Komitesi ve Kurucu Meclis ile beraber ülke yönetimine el koydu. Menderes ve diğer DP üyeleri, bulundukları Yassıada'da kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılanmaya başladı.
27 Mayıs darbesini yapan cuntacıların özel olarak kurdukları mahkeme olan Yüksek Adalet Divanı'nda 13 davadan yargılanan Menderes, 'Bebek Davası' dışındaki bütün davalardan suçlu bulundu. Mahkeme, 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda aralarında Menderes'in de bulunduğu 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür boyu hapse mahkum edilmesine karar verdi. Geri kalan 418 sanık hakkında ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen oranlarda hapis cezaları veya beraat kararı verildi.
Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.
Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan, 16 Eylül 1961'de sabaha karşı idam edildi.
Menderes ise 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden "sağlam" raporu alınmasının ardından İmralı Adası'na götürüldü.
Komutanın odasında idam kararı yüzüne okundu. Menderes'in dilinden "Allah, milletimize zeval vermesin." cümlesi döküldü. İdam sehpasına gitmeden önce din görevlisi ile birkaç dakika konuştu. Ardından beyaz gömlek giydirildi.
Menderes'in idam sehpasına çıkarıldıktan sonraki son sözleri, "Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum..." şeklinde oldu.
Menderes, 17 Eylül'de saat 13.21'de İmralı Adası'nda idam edildi.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1990'da çıkardığı yasayla Menderes, Polatkan ve Zorlu'ya itibarlarını iade etti.
Neden idam edildi?
Yakın bir tarihten, yani “Darbelerin Anası” denilen 27 Mayıs’ın darbeci mahkemesi tarafından idam edilen Başbakan Adnan Menderes’ten, Fatin Rüştü Zorlu’dan, Hasan Polatkan’dan bahsediyoruz.
1950 yılındaki seçimlerde ezici bir çoğunlukla iktidara gelen Demokrat Parti’nin, “Ezanın tekrar aslına çevrilmesi” ve “Kur’an Kursları ve İmam Hatip okullarının açılması” icraatları, orduda rahatsızlık oluşturmuştu. Bunun dışında da darbenin başka bir anlamlı sebebi yoktu.
Demokrat Parti’nin milletvekillerinin çoğu CHP kökenliydi. Adnan Menderes de dâhil. Ancak görüşleri sebebiyle partiden ihraç edilmişti. Aileleri, yaşam tarzları, sosyal hayatları CHP’lilerden farklı değildi. Sadece halkın değerlerine ve dine saygılı idiler, Cumhuriyetin yeniden dindarlaşmaya, din ile barışmaya başlayan neslini temsil ediyorlardı bir nevi.
İktidara gelir gelmez “Ezanı Arapça okutamadılar” elbette. Gerek CHP gerekse DP içinde güçlü bir tepki ile karşılaştılar. Belki de bu tepkileri yumuşatmak için çeşitli girişimlerde bulundular. “Atatürk’ü Koruma Kanunu”nu bile CHP değil DP çıkarmıştı.
Döneme dair yapılan yorumlara göre, Demokrat Parti, CHP’nin seçkinci siyaseti yerine, halka indi, köylülere ulaştı. Onları hem ekonomik bir özne olarak hem de vatandaş olarak muhatap aldı. Halkın yoğun desteği ve sevgisini kazandı. Hatta Hasan Bülent Kahraman’ın yorumuna göre, Demokrat Parti halkı kucaklamadı, halk Demokrat Parti’yi kucakladı.
Köylü halkın sokakta gezmesi yasaktı
Düşünün ki, 1923’ten sonra uygulanan öyle tuhaf ve seçkinci uygulamalar var ki, tek parti CHP’nin halkı nasıl hor ve hakir gördüğünün de resmidir. Mesela, Ankara’da Yenimahalle semtinde, yabancı ülke elçiliklerinin bulunması sebebiyle, sokağın iki başında jandarma bekletilmekte, pejmürde ve fakir kılıklı köylülerin bu sokağa girmesi engellenmekteydi. Elçilikler Türkiye’nin fakirliğini görmesin diye. Resmi bir karar yoktu, böyle bir kanun mevzu değildi. Tamamen keyfi olarak köylü halkın bu sokakta gezmesi yasaktı.
Böyle bir ortamda ezici bir çoğunlukla iktidara gelen ve halkın isteklerini göz ardı etmeyen Demokrat Parti, yaptığı yatırımlar, geliştirdiği iç ve dış politikalar ile 10 yıl iktidarda kalmıştı. Belki darbe olmasaydı 10 yıl daha iktidarda kalacaktı.
Ama neticede Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ikinci darbesi gerçekleşti. (İlk askeri darbe de CHP eski genel başkanı Mustafa Kemal tarafından birinci mecliste yapılmıştır.)
Mustafa Kemal’in başbakanlarından Celal Bayar da dâhil 27 Mayıs’ta bir grup cuntacı subay 10 yıldır iktidarda olan Demokrat Parti’yi iktidardan düşürdü ve yargıladı.
Ülkenin içinde “çıkarılan” karışıklıklar, 6-7 Eylül olaylarının sorumlulukları Demokrat Parti’ye kesilmişti fakat asıl neden “Ezan” ve “Kuran Kursları ve İmam Hatipler”di.
Darbenin bağıra çağıra geliyor oluşunun işaretlerini okuyamayan Menderes, naif bir şekilde, ordunun darbe yapma ihtimalini hiç düşünmedi. Hatta Üstad Necip Fazıl’ın uyarılarını dikkate almadı.
Mahkeme safahatı ayrı , çeşitli işkencelere, dayağa ve kötü muameleye maruz kaldılar. “Düşükler” diye lakaplar takıldı. Bir anda vatan haini ilan edildiler.
27 Mayıs 1960 darbesi, TBMM’yle birlikte Büyük Doğu’nun da kapısına kilit vurmuştu. Birkaç ay sonra, Necip Fazıl 1.5 yıl zindana kapatılacaktı. Derken zindanda ‘Zeybeğin Ölümü’nü yazacaktı. 1964’te Büyük Doğu’nun 11. devresini açtı. Adnan Menderes’in hatırası için kaleme aldığı ve derginin birinci sayısında yayınladığı ‘Zeybeğin Ölümü’ şiirinden dolayı yine takibata uğradı, sorguya alındı. Takibata alınacağını bile bile yayınladı bu şiiri.
27 Mayıs mahkemelerinde Necip Fazıl da yargılandı
27 Mayıs mahkemelerinde Necib Fazıl da yargılandı. “Örtülü ödenek” davası sebebiyle. Savunmasında, hayatında hiçbir gizli kapaklı sır bırakmayan Necip Fazıl, savunmasını da gayet açık yaptı:
“Bütün aldıklarımı, mücadelesini ettiğim yolda harcadım. Ve sadece harcamakla kalmayıp, evimdeki eski koltuk ve halılara kadar da bu uğurda satmaya mecbur oldum. Zira Adnan Beyin “bir kere başla, sonu gelir” diye ettiği her yardım, Demokrat Parti iktidarının menfî kutbu tarafından engellenince, kendisine bir ev yaptırılmaya başlanıp, birinci katı çıkmadan yüzüstü bırakılan bîçare gibi, elimdekini avucumdakini sarf etmeğe, üstelik büyük bir borç altına girmeye mahkûm oldum. Yani örtülü ödenekten bana verilen paralar, şahsıma bir şey getirmek yerine, benim bütün imkânlarımı yedi, bitirdi ve neyim varsa götürdü. Böylece Adnan Menderes, örtülü ödeneğiyle beni kullanmış değil, asıl ben onu idealim uğrunda kullanmaya teşebbüs etmiş, fakat iradesiz ve sebatsız karakteri yüzünden muvaffak bulunmuş olamıyorum. Benim, bir dava uğrunda bir nevi vergi hakkiyle alabildiğim, reklam parasına bile yetmez, gülünç meblağlara karşılık, kendisinden milyonlar devşirip şimdi gözünü oymaya bakan, Büyük Doğu’yu örtülü ödenek beslemesi olmakla suçlayan ve hesap vermeğe davet edilmeyen bazı gazetelerin hali, masumluk ve ulviliğimizin ters tarafından mükemmel bir ifadesidir.” Bütün bunların teferruatı, “Benim Gözümde Menderes” kitabında mevcuttur. Dileyenler okuyabilir.
Bu darbe ezan ve Kur'an kursları için yapıldı
27 Mayıs darbesi ve Menderes’in idam edilmesi, Türkiye Cumhuriyetinin darbe tarihinin ilki gibi olmasa da en şiddetli darbelerinden biridir. Demokrat Parti’nin içindeki dindar bile olmayan pek çok vekil yıllarca hapis yattı. Tüm bunlar, yine tekrar edelim, Ezan ve Kuran Kursları meseleleri sebebiyle gerçekleşti.
Menderes’i Atatürkçü ve Laik darbecilerin elinden “Atatürk’ü Koruma Kanunu” çıkarması da kurtaramadı.
Baran Haber
